Οι θεσμοί της Κοινωνικής Οικονομίας, στο βαθμό που έχουν αναπτυχθεί μέχρι
σήμερα, δεν προέκυψαν, όπως επισημάναμε ήδη, ούτε από μια μεγάλη
θεωρία, ούτε επιβλήθηκαν εξωτερικά από κάποια πολιτική εξουσία σε μια
κοινωνικοποίηση, αλλά από όλους, ανεβάζοντας διαρκώς τον μέσο όρο
ηλικίας των χρηστών.

Αντίστοιχα, η κοινωνικοποίηση σε τοπικό επίπεδο έρχεται σε συνδυασμό με
πιο παραδοσιακά μέσα, όπως είναι τα καταστήματα της γειτονιάς ή τα στέκια
της παρέας. Καθώς, τα κοινωνικά και επικοινωνιακά δίκτυα, προϋπήρξαν των
τεχνολογικών δικτύων. Η διαφορά σήμερα είναι ότι τα δίκτυα αυτά μπορεί να
είναι ενοποιητικά οριζόντια σε πολύ μεγάλη κλίμακα ενώ η ταχύτητα
διασύνδεσης των μελών τους έχει ελαχιστοποιηθεί. Αυτό σημαίνει ότι η
διασύνδεση πλέον έχει απαγκιστρωθεί από τα δεσμά του χωροχρόνου.
Έτσι, τα κοινωνικά δίκτυα με τη μορφή που τα αντιλαμβανόμαστε σήμερα
αποτελούν μορφές online - διαδικτυακών κοινοτήτων, οι οποίες τρέφουν τη
σχέση, τη συμμετοχή και τη δικτύωση μεταξύ ατόμων. Συνδέουν ομάδες
ατόμων όχι μόνο κοινωνικά, αλλά και γεωγραφικά.
Χάριν σ' αυτά, είναι εύκολο να μοιράσει κανείς τις ιδέες του, τις συμπάθειες
και τις αντιπάθειές του με τον κόσμο γενικότερα ή με μια οικεία ομάδα ατόμων.
Μπορεί να βρει φίλους ή να αναπτύξει επιχειρηματικές επαφές και να γίνει
μέλος μιας κοινότητας.
Επομένως, τα κοινωνικά δίκτυα δίνουν στα άτομα κάτι που τα παραδοσιακά
μέσα ενημέρωσης δεν μπορούσαν ποτέ να δώσουν, δηλαδή την ευκαιρία της
δημιουργίας σχέσης και δικτύωσης με τους άλλους.
Σήμερα, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν καταστεί σημαντικά για την επικοινωνία
και δεν μπορούν με κανέναν τρόπο να αγνοηθούν, αφού αποτελούν
αναπόσπαστο πλέον κομμάτι της καθημερινότητας σχεδόν όλων των
οργανώσεων. Μεγάλες και μικρές οργανώσεις πειραματίζονται καθημερινά με
τα κοινωνικά δίκτυα αποσκοπώντας στην άντληση ή τη διάχυση ενημέρωσης,
την προσέλκυση μελών κ.τ.λ. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να παίξουν ένα
σημαντικό ρόλο στο έργο μιας οργάνωσης κι έχει αποδειχτεί ότι αποτελούν
ένα σημαντικό εργαλείο δουλειάς.
Δεν θα πρέπει όμως, να ξεχνάμε ότι υπήρχαν πάντοτε δίκτυα εξουσίας, είτε
δίκτυα διεκδίκησης της εξουσίας, εθνικά δίκτυα, φυλετικά δίκτυα, εμπορικά,
ακόμη και απελευθερωτικά ή θρησκευτικά δίκτυα.
Εδώ, όμως, δεν αναφερόμαστε στα παραδοσιακά δίκτυα, τα οποία είχαν και
μια άλλη μορφή οργάνωσης: ιεραρχική, εξουσιαστική και διεκδικητική είτε για
την κρατική εξουσία, είτε κατά του κράτους. Δεν εξετάζουμε, δηλαδή, τα δίκτυα
που κατέχουν και διεκδικούν άμεσα εξουσία και συγκροτούν ταξικά ή εθνικά
συμφέροντα, αλλά τα δίκτυα κοινωνικής ευαισθησίας, με κίνητρο τον
εθελοντισμό, το περιβάλλον και την κοινωνική αλληλεγγύη, που η διάδοσή
τους είναι φαινόμενο αρκετά πρόσφατο στην ιστορία.
Ένα φαινόμενο που συνδιαμορφώνεται από την απελευθέρωση ανθρώπινης
ενέργειας, που φέρνουν οι νέες τεχνολογίες διαδραστικής επικοινωνίας, όπως
είναι το διαδίκτυο και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Προσεγγίζουμε,
λοιπόν, τα δίκτυα και την οριζόντια συνεργασία από τη σκοπιά του
εθελοντισμού και της σύνθεσης του κοινωνικού κεφαλαίου.
Η κρίση εμπιστοσύνης, ως επακόλουθο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης,
αναδεικνύει σήμερα με δυναμικό τρόπο τη σημασία των κοινωνικών δικτύων
στην αντιμετώπιση αυτής της κοινωνικής ανισορροπίας, ιδιαίτερα μέσω της
Κοινωνικής Οικονομίας, η οποία δημιουργεί νέες δυνατότητες απασχόλησης.
Σαν επακόλουθο, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν μια σειρά από θετικά
αποτελέσματα, αφού συμβάλλουν στην κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία και
πρόνοια. Κύριο αποτέλεσμα είναι η μείωση κόστους συναλλαγών, είτε μιλάμε
για καταναλωτικά δίκτυα, είτε για δίκτυα επικοινωνίας, είτε ακόμη για δίκτυα
διάχυσης της τεχνογνωσίας, αφού διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στη
διάδοση της πληροφορίας και την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας
μεταξύ κράτους και αγοράς, συνδυάζοντας τον εθελοντισμό με τη μη
κερδοσκοπική επιχειρηματική δραστηριότητα.
Σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι η συμβολή
των κοινωνικών δικτύων είναι καθοριστική, σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής,
σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι σήμερα
ονομάζουμε κοινωνικό δίκτυο εκείνο που παλιά ονομάζαμε απλά «γνωριμίες».
Αν λοιπόν σε κάποιους από τους παλαιότερους ακούγεται ξένος ή εξωτικός ο
όρος «κοινωνικό δίκτυο» ας αναλογιστούν ότι πάντα την καλύτερη δουλειά,
την καλύτερη καριέρα, την καλύτερη αμοιβή, τον καλύτερο γάμο, την καλύτερη
κοινωνική ανέλιξη την απολάμβαναν εκείνοι που είχαν τις καλύτερες
«γνωριμίες».
Η διαφορά βρίσκεται στο γεγονός ότι, ενώ κάποτε οι «γνωριμίες» ήταν κλειστό
προνόμιο συγκεκριμένης κοινωνικής και οικονομικής κάστας, σήμερα η
συμμετοχή στα κοινωνικά δίκτυα είναι ανοικτή σε όλους κι εξαρτάται μάλλον
από τις προσωπικές δυνατότητες του καθενός, παρά από το κληρονομικό
δικαίωμα.
Η συγκρότηση και ο συντονισμός των περιφερειακών και θεματικών δικτύων
είναι η μόνη ρεαλιστική πρόταση για την ενδυνάμωση της παρεμβατικότητας
της κοινωνίας των πολιτών απέναντι σε ένα πολιτικό σύστημα, που αδυνατεί
να εγγυηθεί και να προάγει τις αξίες ζωής και το οικολογικό μέλλον της χώρας.
Η μεγάλη σημασία της οριζόντιας επικοινωνίας, συνεργασίας και δικτύωσης
των χιλιάδων εθελοντικών οργανώσεων στην Ελλάδα είναι ένα ζήτημα που
μόλις πρόσφατα έχει αρχίσει να αναδεικνύεται στο δημόσιο διάλογο.

Από τη μελέτη του Βασίλη Τακτικού διευθυντή του Ινστιτούτου μελετών κοινωνικής οικονομίας,
για την προσφορά και ζήτηση εργασίας, στο Πλαίσιο του τρίτου τομέα της οικονομίας.