Με βάση το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, οι εθελοντές των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών απολαμβάνουν την ασφαλιστική κάλυψη, η οποία εκπηγάζει από την επαγγελματική τους ενασχόληση, από τον φορέα στον οποίο είναι ο κάθε ένας ασφαλισμένος.

Σε καμία παλαιότερη ή πρόσφατη ασφαλιστική νομοθεσία, δεν υπάρχουν ειδικές διατάξεις οι οποίες να αφορούν σε ενδεχόμενη εθελοντική ιδιότητα του ασφαλισμένου, με εξαίρεση ότι αφορά κυρίως στους εθελοντές του Πυροσβεστικού Σώματος. Σε ότι αφορά ειδικότερα σε περιπτώσεις εθελοντών που είναι ανασφάλιστοι, το ζήτημα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο.

1. Αστική Ευθύνη

Ο προβληματισμός που τίθεται με την παρούσα έκθεση, αφορά κυρίως στο ζήτημα της αστικής ευθύνης, που αφορά στην ασφαλιστική κάλυψη του εθελοντού επί το έργον, το οποίο αποτελεί, εκτός των άλλων, κρίσιμο πρόβλημα στο πλαίσιο της συνεργασίας μεταξύ Κράτους και των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών, όπως π.χ. μεταξύ Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας και των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών του πεδίου, όπως π.χ. Πυροσβεστών, Αναδασωτών, Ομάδων Διάσωσης κ.τ.λ.

Τα θέματα όπως τίθενται στον προβληματισμό των σχέσεων μεταξύ 1ου & 3ου Τομέα, αίρονται εν πολλοίς στο ζήτημα της αστικής ευθύνης. Αποτελεί συχνή και μάλλον δικαιολογημένη, επωδό των αρμοδίων Κρατικών Λειτουργών και Αξιωματούχων: «και αν ο εθελοντής πάθει κάτι, ποιος τον πληρώνει;» ή «εάν κάνει μια ζημιά ποιος πληρώνει;». Τελικά ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη;

Ως αποτέλεσμα της συγκεκριμένης κατάστασης, επέρχεται ο αποκλεισμός από τον επιχειρησιακό σχεδιασμό, εκατοντάδων ή και χιλιάδων εθελοντικών δυνάμεων, οι οποίες θα μπορούσαν να βρίσκονται στην διάθεση της Πολιτείας, επικουρώντας συντεταγμένα το έργο της σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών και εκτάκτων αναγκών.

Τα ανωτέρω, αποδεικνύονται από την πρόσφατες καταστροφές του Σεπτεμβρίου του 2007 και του 2009 από τον σχετικό επιχειρησιακό σχεδιασμό που είχε προηγηθεί.

Η αλήθεια όμως είναι εισέτι πιο αποκαλυπτική, διότι όταν η κρίση είναι πλέον γεγονός, οι εθελοντικές δυνάμεις εισέρχονται στις επιχειρήσεις, βέβαια χωρίς κανένα σχεδιασμό και κάτω από απροσδιόριστο πλαίσιο ευθύνης, υπό την γενική επωδό: «εδώ ο κόσμος καίγεται ...».

Είναι σαφές, ότι υπό αυτές τις συνθήκες, η συνεργασία μεταξύ 1ου και 3ου Τομέα, κράτους και ενεργού πολίτη όχι μόνον είναι προβληματική αλλά και επικίνδυνη, όπως δυστυχώς αποδείχθηκε με την απώλεια αρκετών πολιτών που χάθηκαν στην προσπάθειά τους να σώσουν κάποιους. Η εμπειρία του 2007 απέδειξε, ότι ο εθελοντής είτε κατόπιν σχεδιασμού ή μη, είτε αυτοβούλως, θα προστρέξει στην ανάγκη και η πολιτεία έχει να διαλέξει μεταξύ του: να τον εκλαμβάνει ως ένα επιπλέον πρόβλημα μέσα στην κρίση ή να τον συντάξει με τις δυνάμεις της.

Η απουσία θεσμικού πλαισίου, οδηγεί πολλές τις Οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών, όλων των πεδίων, στην προσπάθεια να εξασφαλίσουν κάλυψη στα ζητήματα αστικής ευθύνης, από χορηγίες του ιδιωτικού τομέα, εφόσον υπάρχει προφανής επικινδυνότητα στην υλοποίηση του έργου που έχουν αναλάβει, καταναλώνοντας σημαντικές δυνάμεις για την εξεύρεση τέτοιων πόρων.

2. Χαρτογράφηση και Πιστοποίηση του πεδίου

Το ζήτημα της καταγραφής όχι μόνο των Οργανώσεων που λαμβάνουν μέρος σε μια επιχείρηση, αλλά και αυτή καθεαυτή η καταγραφή πιστοποιημένων εθελοντών για την ικανότητά τους σε κάποια επιχειρησιακή δράση, είναι απολύτως συνυφασμένη με το ζήτημα της ασφάλισης των εθελοντών επί το έργο, καθόσον σε ολόκληρο τον κόσμο ο εθελοντής του πεδίου έχει όνομα, επίθετο, οργάνωση, πιστοποίηση ικανότητας και συμμετοχής σε συγκεκριμένη δράση, κάθε φορά.

Ο κρατικός μηχανισμός και η Τοπική Αυτοδιοίκηση, έχει από χρόνια προχωρήσει στην κατά τόπους ποσοτική καταγραφή των Οργανώσεων του πεδίου, όχι πάντοτε τελεσφόρα, με στόχο να τις εντάξει σε κάποιον επιχειρησιακό σχεδιασμό και κάποιες από αυτές επιδοτούνται από κρατικά κονδύλια χωρίς κάποια αντικειμενικά κριτήρια, τα οποία όμως θα οδηγούσαν σε μία άλλου είδους καταγραφή βασισμένη σε περισσότερο σε ποιοτικά χαρακτηριστικά. Οι όποιες προσπάθειες, μέχρι σήμερα, έχουν διενεργηθεί προς την κατεύθυνση της ποιοτικής καταγραφής, έχουν προσκρούσει σε γραφειοκρατικές διαδικασίες και στην έλλειψη θεσμικού πλαισίου κριτηρίων, το οποίο, να δίνει την δυνατότητα, διαρκούς δυναμικής καταγραφής ποιοτικών και δυναμικών χαρακτηριστικών, που να απεικονίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό, ανά πάσα στιγμή, τις πραγματικές δυνατότητες των Οργανώσεων του πεδίου, όπως:

• Πλήθος εθελοντών
• Επιχειρησιακή δυνατότητα
• Κατάρτιση - Εκπαίδευση
• Εξοπλισμός
• Εμβέλεια δράσης
• Ετοιμότητα
• Επιχειρησιακή εμπειρία
• Αξιολόγηση

Ειρήσθω εν παρόδω πολλοί εθελοντές, αντιμετωπίζουν σημαντικά επαγγελματικά προβλήματα, όταν απουσιάζουν από την εργασία τους εκτάκτως, είτε για λόγους εκπαίδευσης είτε για λόγους δράσης που αφορούν στην εθελοντική τους ιδιότητα και δεν έχουν την κατάλληλη πιστοποίηση. Το ίδιο ισχύει και για εθελοντές, οι οποίοι καλύπτονται από ιδιωτικά ασφαλιστικά συμβόλαια, τα οποία δεν προβλέπουν συγκεκριμένα την πιστοποιημένη εθελοντική ιδιότητά τους.

3. Επιχειρησιακός Σχεδιασμός

Με την κατάσταση όπως έχει περιγραφεί στα προηγούμενα κεφάλαια, αποτελεί φυσικό επακόλουθο: οι κρατικοί υπάλληλοι και γενικότερα ο εθνικός σχεδιασμός, να φθάνει στο σημείο να απαγορεύει την εμπλοκή εθελοντικών δυνάμεων του σε επιχειρήσεις, προκειμένου να αποφύγει τέτοιας τάξεως επικινδυνότητας προβλήματα, καταναγκάζοντας σε υπολειτουργία ένα σημαντικό τμήμα της Κοινωνίας Πολιτών, αποστερούμενος μιας μεγάλης και ελάχιστα κοστοβόρας πηγής ανθρωπίνου δυναμικού και εξοπλισμού, που έχει απόλυτη ανάγκη η χώρα σε περιόδους κρίσεων.

Η θεσμική αδυναμία που σχετίζεται: με τα ζητήματα ασφάλισης και αστικής ευθύνης, με τον συντονισμό και την συνεργασία, στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδιασμού για την αντιμετώπιση κρίσεων, συμπαρασύρει και τις σχέσεις μεταξύ Κράτους και Κοινωνίας Πολιτών, επί ζημία του κοινωνικού συνόλου.

Παραθέτοντας στοιχεία από την ευρωπαϊκή εμπειρία, των εθελοντικών δυνάμεων κατά φυσικών καταστροφών και εκτάκτων αναγκών, γίνεται αντιληπτό πόσο η χώρα αφίσταται της διεθνούς πρακτικής στην χρήση εθελοντικών δυνάμεων:

• Γερμανία το 90%
• Ιταλία το 60%
• Αυστρία το 90%
• Αγγλία το 50%
• Η.Π.Α. το 80%
• Καναδάς το 75%.

Στο σύνολό τους διεθνώς, τα εθνικά επιχειρησιακά σχέδια έχουν ως βάση το εθελοντικό δυναμικό των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών του πεδίου.

Στις χώρες αυτές, ουδείς διανοείται τον διαγκωνισμό μεταξύ εθελοντού και κρατικού υπαλλήλου, οι οποίοι βρίσκονται σε σύμπνοια και καθημερινή συνεργασία, ούτε η εθελοντική εργασία αποτελεί προθάλαμο πρόσληψης στο δημόσιο, αλλά στην καλύτερη των περιπτώσεων το έργο του εθελοντού αναγνωρίζεται ως κοινωνική προϋπηρεσία και κυρίως κανείς εθελοντής δεν υποκαθιστά τον κρατικό λειτουργό.

Χωρίς να παραγνωρίζονται οι ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας, είναι θεωρητικώς αδύνατον να μην έχουν καμία δυνατότητα αξιοποίησης τα διεθνή μοντέλα, ώστε να εφαρμοστεί επιτέλους ένας εθνικός σχεδιασμός στην χώρα, ο οποίος τουλάχιστον να αξιοποιεί τις εθελοντικές δυνάμεις, στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, προς όφελος της ελληνικής κοινωνίας.